Aort Anevrizması Nedir? Belirtileri Nelerdir?

Aort anevrizması, vücudun en büyük damarı olan aortun belli bir bölgesinde anormal genişleme olmasıdır. Bu genişleme damar duvarının zayıflaması sonucu ortaya çıkar ve zamanla büyüyebilir. Aort anevrizmaları genellikle sessiz seyreder ve belirti vermezken, büyük boyutlara ulaştığında veya yırtıldığında hayatı tehdit eden durumlara yol açabilir. En sık görülen türleri karın aortu anevrizması ve göğüs aortu anevrizmasıdır. Erken tanı ve uygun takip ile çoğu hasta normal yaşamını sürdürebilir, gerektiğinde minimal girişimli yöntemlerle başarılı tedavi edilebilir.

Aort Anevrizması Nedir?

Aort anevrizması, aort damarının normal çapının 1.5 kat veya daha fazla genişlemesidir. Aort kalpteki sol ventrikülden çıkarak vücudun tüm organlarına kan taşıyan ana damarımızdır. Normal aort çapı göğüs bölgesinde 3-4 cm, karın bölgesinde 2-3 cm civarındadır.

Anevrizma oluşumu damar duvarının üç katmanının zayıflaması ile başlar. İç tabaka (intima), orta tabaka (media) ve dış tabaka (adventitia) olarak adlandırılan bu katmanlarda hasar meydana gelir. Özellikle orta tabakadaki elastik lifler ve düz kas hücrelerinin hasarı damar duvarını zayıflatır.

Kan basıncının (tansiyon) sürekli etkisi altında zayıflayan damar duvarı kademeli olarak genişler. Bu genişleme başlangıçta küçük olsa da zamanla ilerleyebilir. Anevrizma büyüdükçe duvar gerginliği artar ve yırtılma riski yükselir. Bu nedenle düzenli takip ve uygun zamanda müdahale kritik önem taşır.

Aort Anevrizması Türleri Nelerdir?

Aort anevrizmaları lokalizasyonuna göre iki ana gruba ayrılır ve her birinin kendine özgü özellikleri vardır.

Göğüs Aortu Anevrizması (Torasik) kalp çıkışından diyaframa kadar olan bölümde gelişir. Bu tip anevrizmalar genellikle büyük boyutlara ulaşana kadar belirti vermez. Göğüs ağrısı, sırt ağrısı, ses kısıklığı veya yutma güçlüğü gibi belirtiler görülebilir. Yırtılma riski boyutla artar ve genellikle 5.5 cm üzerinde müdahale düşünülür.

Karın Aortu Anevrizması (Abdominal) diyaframın altından aortun iki bacak damarına ayrıldığı yere kadar olan bölümde gelişir. En sık görülen anevrizma türüdür ve özellikle 65 yaş üstü erkeklerde yaygındır. Çoğunlukla böbrek arterlerinin altında (infrarenal) lokalize olur. Karın ağrısı, sırt ağrısı veya nabız hissi ile kendini gösterebilir.

Şekil açısından anevrizmalar füziform (tüp şeklinde genişleme) veya sakküler (kese şeklinde dışa doğru çıkıntı) olarak sınıflandırılır. Füziform tip daha yaygın görülürken, sakküler tip daha yüksek yırtılma riski taşıyabilir.

Aort Anevrizması Nedenleri Nelerdir?

Aort anevrizması oluşumunda birden fazla faktör etkili olabilir ve bu faktörlerin birleşimi riski artırır.

• Ateroskleroz (Damar sertliği) en yaygın nedendir. Damar duvarlarında kolesterol plakları birikmesi ve inflamasyon süreci damar duvarını zayıflatır. Yüksek kolesterol, hipertansiyon ve sigara kullanımı bu süreci hızlandırır. Yaşla birlikte ateroskleroz artışı anevrizma riskini de yükseltir.
• Hipertansiyon (Yüksek tansiyon) sürekli yüksek basınç damar duvarına aşırı gerilim uygular. Kontrolsüz hipertansiyon hem anevrizma gelişimini hem de var olan anevrizmanın büyümesini hızlandırır. Sistolik tansiyon 140 mmHg üzerinde sürekli seyreden hastalar yüksek risk grubundadır.
• Genetik faktörler aile öyküsü olan kişilerde riski 4-8 kat artırır. Marfan sendromu, Ehlers-Danlos sendromu gibi bağ dokusu hastalıkları aort duvarını zayıflatır. Bu hastalarda genç yaşta bile büyük anevrizmalar gelişebilir ve yakın takip gerektirir.
• Sigara kullanımı anevrizma gelişimi için en önemli değiştirilebilir risk faktörüdür. Sigara damar duvarındaki elastin liflerini tahrip eder, inflamasyonu artırır ve damar duvarını zayıflatır. Sigara içenlerde anevrizma riski 3-5 kat daha yüksektir.
• Enfeksiyonlar özellikle sifiliz, tüberküloz ve bakteriyel endokardit aort duvarında infeksiyon odakları oluşturabilir. Miyotik anevrizmalar olarak adlandırılan bu tip anevrizmalar hızla büyüyebilir ve yüksek yırtılma riski taşır.

Aort Anevrizması Belirtileri Nelerdir?

Aort anevrizması belirtileri lokalizasyona, boyuta ve komplikasyon varlığına göre değişkenlik gösterir. Çoğu hasta uzun süre hiçbir belirti yaşamaz.

Göğüs Aort Anevrizması Belirtileri

• Göğüs ağrısı en sık görülen belirtidir. Ağrı genellikle göğüs ortası veya sırt bölgesinde hissedilir. Sürekli, künt bir ağrı şeklinde olabileceği gibi ani başlayan şiddetli ağrı da olabilir. Özellikle sırttan göğse doğru yayılan ağrı ciddi durum işareti olabilir.
• Nefes darlığı büyük anevrizmalar trakea veya bronşları baskılayarak solunumu güçleştirebilir. Özellikle fiziksel aktivite sırasında belirginleşen nefes darlığı görülebilir.
• Ses kısıklığı anevrizma sol vokal kord sinirini baskıladığında ortaya çıkar. Sürekli ses kısıklığı önemli bir uyarı işaretidir.
• Yutma güçlüğü anevrizma yemek borusunu baskıladığında katı gıdalar yutmakta zorlanma yaşanabilir.

Karın Aort Anevrizması Belirtileri

• Karın ağrısı genellikle göbek çevresinde veya sol tarafta hissedilen sürekli, künt ağrı şeklindedir. Ağrı sırt veya yan taraflara yayılabilir.
• Nabız hissi karında nabız atımlarını hissetmek, özellikle zayıf kişilerde normal olabilir ancak şiddetli nabız hissi anevrizma işareti olabilir.
• Sırt ağrısı özellikle alt sırt bölgesinde hissedilen sürekli ağrı anevrizma belirtisi olabilir. Bu ağrı dinlenmekle geçmez ve giderek artar.
• Bacak ağrısı anevrizma kan akımını etkilediğinde bacaklarda ağrı, uyuşma veya soğukluk hissi yaşanabilir.

Acil Durum Belirtileri

• Ani şiddetli ağrı göğüs veya karında bıçak saplanır gibi ani başlayan şiddetli ağrı anevrizma yırtılmasının işareti olabilir. Bu durum acil cerrahi gerektirir.
• Şok belirtileri hızlı nabız, düşük tansiyon, soğuk terleme, bilinç bulanıklığı yırtılma ve iç kanama belirtileri olabilir.

Aort Anevrizması Risk Faktörleri Nelerdir?

Risk faktörleri değiştirilebilir ve değiştirilemez olmak üzere iki ana gruba ayrılır.

Değiştirilemez Risk Faktörleri

• Yaş en önemli risk faktörüdür. Karın aortu anevrizması 60 yaş sonrası, göğüs aortu anevrizması 50 yaş sonrası belirgin artış gösterir. Her 10 yıllık yaş artışı riski yaklaşık iki katına çıkarır.
• Cinsiyet erkeklerde kadınlara göre 4-6 kat daha sık görülür. Ancak kadınlarda yırtılma riski erkeklere göre daha yüksek olabilir.
• Aile öyküsü birinci derece akrabalarda anevrizma varlığı riski 4-8 kat artırır. Özellikle kardeş veya ebeveynde anevrizma öyküsü olan kişiler yüksek risk grubundadır.
• Genetik sendromlar Marfan, Ehlers-Danlos, Loeys-Dietz sendromları gibi bağ dokusu hastalıkları yüksek risk oluşturur.

Değiştirilebilir Risk Faktörleri

• Sigara kullanımı en önemli değiştirilebilir risk faktörüdür. Aktif sigara içicilerinde risk 3-5 kat yüksektir. Sigarayı bırakmak anevrizma büyüme hızını yavaşlatabilir.
• Hipertansiyon kontrolsüz yüksek tansiyon hem anevrizma gelişimini hem de büyümesini hızlandırır. Tansiyon kontrolü kritik önem taşır.
• Yüksek kolesterol ateroskleroz sürecini hızlandırarak anevrizma riskini artırır. LDL kolesterol kontrolü önemlidir.
• Fiziksel hareketsizlik düzenli egzersiz eksikliği genel kardiyovasküler riski artırır.

Aort Anevrizması Tanısı Nasıl Konur?

Aort anevrizması tanısında görüntüleme yöntemleri esas alınır. Rutin kontrollerde tesadüfen saptanabilir veya belirti veren hastalarda araştırılır.

• Ultrasonografi (USG) karın aortu anevrizmasının tanısında ilk tercih edilen yöntemdir. Non-invaziv, ucuz ve kolay uygulanabilir bir tetkiktir. Anevrizma çapını ölçmek ve takip etmek için idealdir. Ancak obez hastalarda ve gaz varlığında görüntü kalitesi azalabilir.
• Bilgisayarlı Tomografi (BT) en detaylı görüntüleme yöntemidir. Hem karın hem göğüs aortu değerlendirmesi yapılabilir. Anevrizma boyutu, şekli, duvar yapısı ve çevre organlarla ilişkisi net olarak görülür. Kontrast madde ile damar içi görüntüleme mükemmeldir.
• Manyetik Rezonans (MR) radyasyon içermez ve kontrast madde kullanmadan da değerlendirme yapılabilir. Böbrek fonksiyonu bozuk hastalarda tercih edilir. Görüntü kalitesi BT’ye eşdeğerdir.
• Ekokardiyografi özellikle göğüs aortu anevrizmasında kalp fonksiyonları ile birlikte değerlendirme yapar. Aort kapağı yetmezliği gibi ek sorunları saptayabilir.
• Anjiyografi müdahale öncesi anatomik detayları görmek için kullanılır. Günümüzde BT ve MR anjiyografi daha sık tercih edilir.

Aort Anevrizması Tedavisi Nasıl Yapılır?

Aort anevrizması tedavisi anevrizma boyutuna, lokalizasyonuna, büyüme hızına ve hasta özelliklerine göre planlanır. Tedavi yaklaşımları takip, medikal tedavi ve cerrahi olmak üzere üç ana başlıkta toplanır.

Takip ve Gözlem

Küçük anevrizmalar (karın aortu için 5.5 cm altı, göğüs aortu için 5.5 cm altı) genellikle takip edilir. Bu boyutlarda yırtılma riski düşük olduğu için acil cerrahi gerekli değildir.

Takip sıklığı anevrizma boyutuna göre belirlenir:

• 3-4 cm: 12 ayda bir
• 4-5 cm: 6 ayda bir
• 5-5.5 cm: 3 ayda bir

Görüntüleme yöntemi olarak ultrasonografi veya BT kullanılır. Yılda 0.5 cm’den fazla büyüme varsa cerrahi değerlendirme gerekir.

Medikal Tedavi

• Tansiyon kontrolü en kritik medikal tedavidir. Hedef tansiyon 120/80 mmHg altında tutulmalıdır. ACE inhibitörleri veya ARB grubu ilaçlar tercih edilir.
• Kolesterol kontrolü statin grubu ilaçlarla LDL kolesterol 70 mg/dl altına düşürülmelidir. Bu tedavi anevrizma büyüme hızını yavaşlatabilir.
• Antiplatelet tedavi aspirin düşük doz kullanımı trombotik olayları önleyebilir. Ancak yırtılma riskini artırabileceği için dikkatli kullanılmalıdır.
• Beta blokerler özellikle Marfan sendromlu hastalarda aort kökü genişlemesini yavaşlatabilir.

Cerrahi Tedavi

• Açık cerrahi geleneksel yöntemdir. Anestezi altında anevrizma kesilerek sentetik greft ile değiştirilir. Uzun süreli dayanıklılığı mükemmeldir ancak daha invaziv bir yöntemdir.
• Endovasküler onarım (EVAR/TEVAR) minimal invaziv yöntemdir. Kasık veya kol arterinden kateterlər ile anevrizma içine stent-greft yerleştirilir. İyileşme süresi kısa, komplikasyon riski düşüktür.

Aort anevrizmasında ameliyat ne zaman gerekir:

• Karın aortu anevrizması 5.5 cm üzeri
• Göğüs aortu anevrizması 5.5 cm üzeri (bazı durumlarda 5 cm)
• Yırtılma riski yüksek anevrizmalar
• Semptomatik (şikayete neden olan) anevrizmalar
• Hızlı büyüyen anevrizmalar (yılda >0.5 cm)

Aort Anevrizması Komplikasyonları Nelerdir?

Aort anevrizması tedavi edilmediğinde yaşamı tehdit eden komplikasyonlara yol açabilir.

• Anevrizma yırtılması en ciddi komplikasyondur. Ani gelişen şiddetli ağrı, şok ve iç kanama ile karakterizedir. Acil cerrahi gerektirir ve mortalite oranı %50-90 arasındadır. Yırtılma riski anevrizma boyutu ile doğru orantılıdır.
• Tromboembolizm anevrizma içinde kan pıhtısı oluşabilir. Bu pıhtılar koparak bacak, böbrek veya bağırsak arterlerine gidebilir. Organ fonksiyon kaybına yol açabilir.
• Aort disseksiyonu aort duvarının katmanları arasında yırtık oluşmasıdır. Ani şiddetli ağrı ile başlar ve acil cerrahi gerektirir. Anevrizma varlığında disseksiyon riski artar.
• Komşu organ basısı büyük anevrizmalar çevre organları baskılayabilir. Yemek borusu, trakea, vena kava basısı farklı belirtiler yaratabilir.
• Enfeksiyon nadir görülse de anevrizma enfekte olabilir. Antibiyotik tedavisi ve acil cerrahi gerektirir.

Aort Anevrizması Nasıl Önlenir?

Anevrizma gelişimini tamamen önlemek mümkün olmasa da risk faktörlerini kontrol ederek riski azaltmak mümkündür.

• Sigara bırakma en etkili önleme yöntemidir. Sigarayı bırakanlarda anevrizma gelişim riski belirgin azalır. Pasif sigara maruziyetinden de kaçınılmalıdır.
• Tansiyon kontrolü düzenli ilaç kullanımı ve yaşam tarzı değişiklikleri ile sağlanmalıdır. Hedef tansiyon 120/80 mmHg altıdır.
• Kolesterol yönetimi diyet ve gerektiğinde ilaç tedavisi ile LDL kolesterol 100 mg/dl altında tutulmalıdır.
• Düzenli egzersiz kardiyovasküler sağlığı destekler. Haftada 150 dakika orta şiddetli aerobik aktivite önerilir.
• Sağlıklı beslenme az tuzlu, az yağlı, sebze-meyve ağırlıklı beslenme tercih edilmelidir.
• Düzenli kontroller özellikle risk faktörü olan kişiler düzenli sağlık kontrolü yaptırmalıdır. 65 yaş üstü erkekler anevrizma taraması yaptırabilir.

Günlük Yaşam Önerileri

Aort anevrizması tanısı alan hastalar bazı yaşam tarzı değişiklikleri yaparak güvenli yaşam sürdürebilir.

• Fiziksel aktivite kısıtlamaları büyük anevrizma (>5 cm) olan hastalarda ağır kaldırma, ani hareketler ve şiddetli sporlardan kaçınılmalıdır. Düzenli hafif egzersiz yararlıdır.
• Stres yönetimi ani tansiyon artışlarından kaçınmak için stres kontrolü önemlidir. Meditasyon, nefes teknikleri faydalı olabilir.
• İlaç uyumu tansiyon ve kolesterol ilaçlarına düzenli uyum kritiktir. İlaçların kesilmemesi gerekir.
• Düzenli takip belirlenen takip programına uyulmalı, kontrollar aksatılmamalıdır.
• Uyarı belirtilerini tanıma ani şiddetli ağrı durumunda acil servise başvurulmalıdır.

Aort Anevrizması Hakkında Sık Sorulan Sorular

Aort anevrizması ne kadar sürede büyür?

Anevrizma büyüme hızı kişiden kişiye değişir. Ortalama yılda 2-4 mm büyüme görülür. Sigara içicilerinde, hipertansif hastalarda ve büyük anevrizmalarda büyüme hızı daha fazladır. Düzenli takiplerle büyüme hızı izlenir.

Aort anevrizması kalıtsal mıdır?

Aort anevrizması tamamen kalıtsal olmasa da genetik yatkınlık önemli rol oynar. Ailesinde anevrizma öyküsü olan kişilerde risk 4-8 kat artar. Bu kişiler daha erken yaşta tarama yaptırmalıdır.

Küçük anevrizma tehlikeli midir?

Küçük anevrizmalar (<5 cm) genellikle düşük yırtılma riski taşır. Ancak takip edilmeli ve büyüme durumunda müdahale edilmelidir. Risk faktörlerinin kontrolü ile büyüme hızı yavaşlatılabilir.

Anevrizma ameliyatı riskli midir?

Modern cerrahi teknikleri ile anevrizma ameliyatları güvenle yapılabilir. Endovasküler yöntemler daha az risklidir. Ameliyat riski anevrizma yırtılma riskinden çok daha düşüktür.

Anevrizma sonrası normal yaşam sürdürülebilir mi?

Başarılı tedavi sonrası çoğu hasta normal yaşamına döner. Bazı fiziksel kısıtlamalar olabilir ancak genel yaşam kalitesi iyi düzeyde olur. Düzenli takip gereklidir.

Hamilelik anevrizması etkiler mi?

Hamilelik sırasında kan volümü ve basınç artışı var olan anevrizmanın büyümesini hızlandırabilir. Hamilelik öncesi değerlendirme ve hamilelik sırasında yakın takip önemlidir.

Anevrizma stres ile büyür mü?

Kronik stres tansiyonu artırarak anevrizma büyümesini hızlandırabilir. Stres yönetimi ve tansiyon kontrolü bu nedenle önemlidir.

Spor yapmak anevrizmalı hastalarda güvenli midir?

Küçük anevrizma (<5 cm) olan hastalarda hafif-orta şiddetli sporlar genellikle güvenlidir. Büyük anevrizmalarda ağır spor ve kaldırma kısıtlaması vardır. Doktor önerilerine uyulmalıdır.

Anevrizma ilaç ile küçülür mü?

Günümüzde anevrizmanı küçülten kesin bir ilaç yoktur. Ancak tansiyon ve kolesterol kontrolü büyüme hızını yavaşlatabilir. Araştırmalar devam etmektedir.

Aort anevrizması kalp krizi yapar mı?

Aort anevrizması doğrudan kalp krizi yapmaz. Ancak yırtılma durumunda kan kaybına bağlı kalp fonksiyonları etkilenebilir. Ayrıca aterosklerotik süreç hem anevrizme hem kalp krizine neden olabilir.

Ameliyat sonrası ne kadar sürede iyileşme olur?

Endovasküler onarımda 1-2 hafta, açık cerrahide 4-6 hafta iyileşme süresi beklenir. Tam aktivite dönüşü 2-3 ay sürebilir. Kişisel faktörlere göre süre değişebilir.

Anevrizma tekrar oluşabilir mi?

Tedavi edilen anevrizmanın tekrar oluşma riski düşüktür. Ancak aortun başka bölgelerinde yeni anevrizma gelişebilir. Bu nedenle yaşam boyu takip önerilir.

Referans: Aortic Aneurysm