Kolesterol Nedir? Kolesterol Nasıl Düşürülür?

Kolesterol vücudunuzun normal işleyişi için gerekli olan yağ benzeri bir maddedir ancak kandaki değerleri yükseldiğinde kalp ve damar sağlığınızı tehdit edebilir. Yüksek kolesterol genellikle hiçbir belirti vermez ve sadece kan tahlili ile fark edilir. Kolesterol yüksekliği tedavi edilebilir bir durumdur ve uygun yaklaşımla kalp krizi ve inme riskinizi önemli ölçüde azaltabilirsiniz. Yaşam tarzı değişiklikleri ile birçok hasta ilaç kullanmadan da kolesterol seviyelerini normal aralıkta tutabilir.

Kolesterol Nedir?

Kolesterol vücudunuzun ürettiği ve besinlerle aldığınız yağ benzeri bir maddedir. Vücudunuz kolesterolü hücre duvarları oluşturmak, hormon üretmek ve safra asitleri yapmak için kullanır. Karaciğeriniz günlük ihtiyacınızın büyük bölümünü üretir.

Kolesterol suda çözünmediği için kanda taşınabilmesi için özel protein paketlere ihtiyaç duyar. Bu paketlere lipoprotein denir. Kolesterolün kendisi zararlı değildir ancak kandaki seviyesi yükseldiğinde damar duvarlarında birikir ve plak oluşumuna neden olabilir.

Vücudunuz kolesterol seviyesini dengede tutmaya çalışır. Besinlerle fazla kolesterol aldığınızda üretimini azaltır, az aldığınızda artırır. Ancak bu denge bazı kişilerde bozulabilir ve kan kolesterol düzeyi yükselebilir.

Kolesterol Türleri Nelerdir?

Kolesterol türleri taşındıkları lipoprotein paketlere göre belirlenir. LDL kolesterol, HDL kolesterol, VLDL kolesterol ve trigliserit olmak üzere farklı türleri vardır. Her türün kalp sağlığınız üzerinde farklı etkileri bulunur. Bu değerlerin dengede olması genel sağlığınız için kritik önemde.

LDL Kolesterol (Kötü Kolesterol)

LDL kolesterol düşük yoğunluklu lipoprotein olarak adlandırılır ve “kötü kolesterol” olarak bilinir. Bu tür kolesterol karaciğerinizden diğer organlara taşınır ve damar duvarlarında birikebilir.

LDL kolesterol yüksek olduğunda arterlerinizde plak oluşumuna neden olabilir. Bu plaklar zamanla büyür ve damarlarınızı daraltır. Plak parçalandığında kan pıhtısı oluşabilir ve kalp krizi veya inmiye yol açabilir.

HDL Kolesterol (İyi Kolesterol)

HDL kolesterol yüksek yoğunluklu lipoprotein olarak adlandırılır ve “iyi kolesterol” olarak bilinir. Bu tür kolesterol vücudunuzun farklı bölgelerinden kolesterolü toplayarak karaciğere geri taşır.

HDL kolesterol temizlik görevini yapar ve damar duvarlarından fazla kolesterolü uzaklaştırır. Yüksek HDL seviyeleri kalp hastalığından koruyucu etki gösterir.

VLDL Kolesterol ve Trigliserit

VLDL kolesterol çok düşük yoğunluklu lipoprotein olup esas olarak trigliserit taşır. Trigliserit vücudunuzun enerji depolamak için kullandığı yağ türüdür.

Yüksek trigliserit seviyeleri özellikle düşük HDL ile birlikte olduğunda kalp hastalığı riskini artırır. Bu durum genellikle metabolik sendrom ile ilişkilidir.

Kolesterol Yüksekliği Belirtileri Nelerdir?

Kolesterol yüksekliği genellikle belirti vermez. Çoğu insan kolesterol yüksekliğini rutin kan tahlillerinde öğrenir. Fiziksel belirtiler genellikle çok ileri düzeylerde veya komplikasyonlar geliştiğinde ortaya çıkar. Bu nedenle düzenli kan tahlili yaptırmak hayati önem taşır.

Kolesterol çok yüksek seviyelere ulaştığında bazı fiziksel işaretler görülebilir.

• Ksantom adı verilen sarı renkli yağ birikintileri derinizde, özellikle göz kapağınızda oluşabilir. Bu birikintiler genellikle ağrısız olup kolesterol birikimini gösterir.
• Korneal arkus göz bebeğinizin etrafında beyaz veya gri halka şeklinde görülen birikimdir. 45 yaş altındaki kişilerde kolesterol yüksekliğinin işareti olabilir.
• Aşil tendon ksantomu topuk arkasındaki aşil tendonunda şişlik veya kalınlaşma şeklinde kendini gösterebilir. Bu durum ailesel kolesterol yüksekliğinde daha sık görülür.
• Çoğu zaman kolesterol yüksekliğinin ilk belirtisi kalp krizi veya inme gibi ciddi komplikasyonlardır. Bu nedenle risk faktörleriniz varsa düzenli tarama yaptırmanız kritik önemdedir.

Kolesterol Yüksekliği Nasıl Gelişir?

Kolesterol yüksekliği genetik faktörler ve yaşam tarzı seçimlerinizin birleşimi sonucu gelişir. Karaciğeriniz kolesterol üretimini artırabilir veya kandaki kolesterolü temizleme mekanizmaları bozulabilir.

Kolesterol Yüksekliği Nedenleri Nelerdir?

Kolesterol yüksekliği nedenleri arasında beslenme alışkanlıkları, genetik faktörler, hareketsizlik ve çeşitli hastalıklar bulunur. Doymuş yağ ve trans yağ tüketimi, aile öyküsü, obezite ve tiroid hastalıkları en yaygın nedenlerdir. Bazı ilaçlar da kolesterol seviyelerini artırabilir. Bu nedenlerin belirlenmesi tedavi yaklaşımını etkiler.

• Beslenme faktörleri kolesterol yüksekliğinin en önemli nedenlerindendir. Doymuş yağ, trans yağ ve kolesterol açısından zengin besinler kan kolesterol seviyenizi artırır. Kırmızı et, tam yağlı süt ürünleri, kızartmalar ve hazır gıdalar bu kategoridedir.
• Genetik faktörler kolesterol metabolizmanızı önemli ölçüde etkiler. Ailesel hiperkolesterolemi genetik bir hastalık olup LDL kolesterol çok yüksek seviyelere çıkar. Aile öyküsü olan kişilerde risk belirgin şekilde artar.
• Yaşam tarzı faktörleri arasında hareketsizlik, obezite ve sigara kullanımı bulunur. Fiziksel aktivite eksikliği HDL kolesterolü düşürür ve trigliseritleri artırır.
• Hastalıklar kolesterol seviyelerini etkileyebilir. Diyabet, tiroid fonksiyon bozuklukları, böbrek hastalıkları ve karaciğer hastalıkları kolesterol yüksekliğine neden olabilir.
• İlaçlar bazı durumlarda kolesterol artışına yol açar. Beta blokerler, diüretikler, kortikosteroidler ve bazı antiretroviral ilaçlar bu etki gösterebilir.
• Yaş ve cinsiyet de etkili faktörlerdir. Yaş ilerledikçe kolesterol seviyeleri artma eğilimi gösterir. Menopoz sonrası kadınlarda LDL artışı ve HDL azalışı görülebilir.

Kolesterol Risk Faktörleri Nelerdir?

Kolesterol yüksekliği risk faktörleri değiştirilebilir ve değiştirilemez olmak üzere ikiye ayrılır. Yaş, cinsiyet, aile öyküsü değiştirilemez faktörlerdir. Beslenme, egzersiz, kilo kontrolü ve sigara bırakma değiştirilebilir faktörlerdir. Bu risk faktörlerinin yönetimi kolesterol kontrolünde kritik rol oynar.

• Değiştirilemez risk faktörleri arasında yaş en önemlisidir. Erkeklerde 45, kadınlarda 55 yaş sonrası risk artar. Menopoz sonrası kadınlarda östrojen eksikliği nedeniyle kolesterol yüksekliği riski artar.
• Aile öyküsü güçlü bir risk faktörüdür. Birinci derece akrabalarınızda erken yaşta kalp hastalığı öyküsü varsa kolesterol sorunu yaşama riskiniz yüksektir.
• Beslenme alışkanlıkları en önemli değiştirilebilir risk faktörüdür. Doymuş yağ oranı yüksek, lif oranı düşük beslenme kolesterol artışına neden olur.
• Fiziksel aktivite eksikliği HDL kolesterolü düşürür ve kilo artışına neden olur. Hareketsiz yaşam aynı zamanda metabolik sendrom riskini artırır.
• Kilo fazlalığı özellikle karın çevresi şişmanlığı kolesterol dengesini bozar. Fazla kilolar trigliserit artışı ve HDL azalışına neden olabilir.
• Sigara kullanımı HDL kolesterolü düşürür ve damar duvarlarına zarar vererek kolesterolün zararlı etkilerini artırır.
• Stres ve uyku bozuklukları hormonal dengeyi etkileyerek kolesterol seviyelerinde artışa neden olabilir.

Kolesterol Yüksekliği Tanısı Nasıl Konur?

Kolesterol tanısı lipid profili adı verilen kan testiyle konur. Bu test 12 saat açlık sonrası yapılır ve total kolesterol, LDL, HDL ve trigliserit değerlerini ölçer. Sonuçlar yaş, cinsiyet ve risk faktörlerinize göre değerlendirilir.

Kolesterol Değerleri Kaç Olmalı?

Kolesterol değerleri yaşınıza, cinsiyetinize ve kalp hastalığı risk faktörlerinize göre belirlenir. LDL kolesterol “kötü kolesterol” düşük, HDL kolesterol “iyi kolesterol” yüksek olmalıdır. Total kolesterol 200 mg/dl altında, trigliserit 150 mg/dl altında tutulması önerilir. Kalp hastalığı riski yüksek olan kişilerde hedef değerler daha düşük belirlenir.

• Total Kolesterol için ideal değer 200 mg/dl altıdır. 200-239 mg/dl arası sınırda yüksek, 240 mg/dl üzeri yüksek olarak kabul edilir. Bu değer tüm kolesterol türlerinin toplamını gösterir.
• LDL Kolesterol yani “kötü kolesterol” için hedefler risk grubunuza göre değişir. Düşük riskli kişilerde 130 mg/dl altı, orta riskli kişilerde 100 mg/dl altı, yüksek riskli kişilerde 70 mg/dl altı hedeflenir. Çok yüksek riskli hastalarda 55 mg/dl altı bile hedeflenebilir.
• HDL Kolesterol yani “iyi kolesterol” erkeklerde 40 mg/dl, kadınlarda 50 mg/dl üzerinde olmalıdır. 60 mg/dl üzeri değerler kalp hastalığından koruyucu etkiye sahiptir ve ideal kabul edilir.
• Trigliserit seviyeleri 150 mg/dl altında normal, 150-199 mg/dl arası sınırda yüksek, 200-499 mg/dl arası yüksek, 500 mg/dl üzeri çok yüksek olarak sınıflandırılır.
• Risk gruplarına göre hedefler farklılık gösterir. Diyabeti olan, daha önce kalp krizi geçiren, stent takılan veya bypass ameliyatı olan hastalarda daha sıkı kontrol gerekir. Bu hastalarda LDL kolesterol 70 mg/dl hatta 55 mg/dl altında tutulabilir.

Kolesterol Yüksekliği Nasıl Düşürülür?

Kolesterolü düşürmek için yaşam tarzı değişiklikleri ve gerektiğinde ilaç tedavisi uygulanır. Beslenme düzenlemesi, düzenli egzersiz ve kilo kontrolü ilk basamak tedavidir. Bu yöntemler yeterli olmadığında statin grubu ilaçlar ve diğer kolesterol düşürücü ilaçlar kullanılır. Tedavi yaklaşımı kişisel risk profilinize göre belirlenir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri

• Beslenme düzenlemesi tedavinin temel taşıdır. Doymuş yağları günlük kalorinin %7’si ile sınırlayın. Trans yağları tamamen beslenmenizden çıkarın. Çözülebilir lif alımınızı günde 10-25 gram olacak şekilde artırın.
• Fiziksel aktivite HDL kolesterolü artırır ve kilo kontrolü sağlar. Haftada en az 150 dakika orta yoğunlukta egzersiz yapın. Yürüyüş, yüzme, bisiklet gibi aktiviteler uygundur.
• Kilo kontrolü özellikle karın çevresindeki yağlardan kurtulmak kolesterol dengesini iyileştirir. %5-10 kilo kaybı bile kolesterol seviyelerinde belirgin düzelme sağlar.
• Sigara bırakma HDL kolesterolü artırır ve damar sağlığını iyileştirir. Sigarayı bıraktıktan sonra kolesterol profili hızla düzelmeye başlar.

İlaç Tedavisi

• Statin grubu ilaçlar kolesterol sentezini engelleyerek LDL kolesterolü düşürür. Aynı zamanda anti-inflamatuar etkileri bulunur. Atorvastatin, simvastatin, rosuvastatin yaygın kullanılan statin türleridir.
• Ezetimib bağırsaklardan kolesterol emilimini engeller. Statin ile birlikte kullanılabilir ve LDL kolesterolde ilave düşüş sağlar.
• PCSK9 inhibitörleri çok yüksek kolesterol seviyelerinde veya statin kullanamayan hastalarda enjeksiyon şeklinde uygulanır.
• Safra asidi bağlayıcıları kolesterolün safra asidine dönüşümünü artırarak kan kolesterolünü düşürür.
• Fibratlar özellikle trigliserit yüksekliğinde kullanılır ve HDL kolesterolü artırabilir.

Hedef Kolesterol Değerleri

• LDL kolesterol hedefleri risk grubunuza göre belirlenir. Çok yüksek riskli hastalarda 70 mg/dl altı, yüksek riskli hastalarda 100 mg/dl altı hedeflenir.
• HDL kolesterol erkeklerde 40 mg/dl, kadınlarda 50 mg/dl üzerinde olmalıdır. 60 mg/dl üzeri ideal değerler olarak kabul edilir.
• Trigliserit seviyeleri 150 mg/dl altında tutulmalıdır. 500 mg/dl üzeri değerler pankreatit riski oluşturur.

Kolesterol Yüksekliği Nelere Yol Açabilir?

Kolesterol yüksekliği komplikasyonları arasında koroner arter hastalığı, kalp krizi, inme ve periferik arter hastalığı olabilir. Bu komplikasyonlar ateroskleroz süreciyle gelişir ve yaşamı tehdit edebilir. Erken tanı ve tedavi bu riskleri önemli ölçüde azaltır.

Yüksek kolesterolün neden olabileceği riskler:

• Kalp krizi (miyokard infarktüsü)
• Anjina (göğüs ağrısı)
• İnme (beyin damarı tıkanması)
• Geçici iskemik atak (mini inme)
• Periferik arter hastalığı
• Aort anevrizması
• Derin ven trombozu
• Böbrek hastalıkları
• Göz damarları hastalığı
• Cinsel işlev bozuklukları
• Demans (bunama) ve hafıza sorunları
• Bacak ülserleri
• Gangren riski

Kolesterol Yüksekliğinde Beslenme Nasıl Olmalı?

Kolesterol yüksekliğinde beslenme kalp dostu diyetle düzenlenir. Doymuş yağ ve trans yağ kısıtlaması, çözülebilir lif artışı ve omega-3 yağları tüketimi temel prensiplerdir. Akdeniz tarzı beslenme kolesterol kontrolü için en etkili beslenme modelidir. Porsiyon kontrolü ve düzenli öğün saatleri de önemlidir.

• Kaçınılması gereken besinler arasında kırmızı et, işlenmiş etler, tam yağlı süt ürünleri, kızartmalar ve trans yağ içeren margarinler bulunur. Hazır gıdalar, kurabiye, kek gibi işlenmiş ürünlerden uzak durun.
• Tercih edilmesi gereken besinler balık, tavuk eti, yumurta akı, düşük yağlı süt ürünleri, baklagiller ve tam tahıllardır. Zeytinyağı, avokado, fındık gibi sağlıklı yağları beslenmenize dahil edin.
• Çözülebilir lif kaynakları yulaf, arpa, fasulye, bezelye, elma, turunçgiller önemli lif kaynaklarıdır. Bu besinler kolesterolü bağlayarak vücuttan atılmasını sağlar.
• Omega-3 yağları balık, ceviz, keten tohumu, chia tohumu gibi kaynaklardan alın. Haftada 2-3 kez yağlı balık tüketmeye çalışın.
• Antioksidan açısından zengin besinler meyve, sebze, yeşil çay, kırmızı şarap (ölçülü) kalp koruyucu etkiler gösterir.
• Porsiyon kontrolü kilo yönetimi için kritiktir. Küçük tabaklar kullanın ve yavaş yiyin. Ara öğünlerde meyve, kuruyemiş gibi sağlıklı seçenekleri tercih edin.
• Hidrasyon önemlidir. Bol su tüketin ve şekerli içeceklerden kaçının. Yeşil çay kolesterol düşürücü etkiler gösterebilir.

Kolesterol Yüksekliğinde Egzersiz Nasıl Olmalı?

Kolesterol yüksekliğinde egzersiz HDL kolesterolü artırır, trigliseritleri düşürür ve kilo kontrolü sağlar. Aerobik egzersizler en etkili olup haftada 150 dakika orta yoğunlukta aktivite önerilir. Güç antrenmanları da kolesterol profiline olumlu katkı sağlar. Egzersiz programı kademeli olarak artırılmalı ve düzenli yapılmalıdır.

• Aerobik egzersizler kolesterol kontrolü için en etkili aktivitelerdir. Yürüyüş, jogging, yüzme, bisiklet, dans gibi aktiviteler kalp hızınızı artırır ve kolesterol metabolizmasını iyileştirir.
• Egzersiz yoğunluğu orta düzeyde olmalıdır. Konuşarak yapabileceğiniz tempoda egzersiz yapın. Maksimal kalp hızınızın %50-70’i uygun bir hedef aralığıdır.
• Egzersiz süresi başlangıçta 15-20 dakika olabilir ve kademeli olarak 45-60 dakikaya çıkarılabilir. Haftada 5 gün düzenli aktivite yapmaya çalışın.
• Güç antrenmanları kas kütlenizi artırır ve metabolizmayı hızlandırır. Haftada 2 gün büyük kas gruplarını çalıştırın. Ağırlık kullanımı zorunlu değil, vücut ağırlığıyla da egzersiz yapabilirsiniz.
• Günlük aktivite artışı merdiven çıkma, yürüyerek ulaşım, ev işleri gibi aktiviteler de egzersiz sayılır. Günde 10 bin adım hedefleyin.
• Egzersiz planlaması düzenli olmalıdır. Haftanın hangi günlerinde hangi aktiviteleri yapacağınızı planlayın. Çeşitlilik sağlamak motivasyonunuzu artırır.
• Güvenlik önlemleri kalp hastalığı riskiniz yüksekse egzersiz öncesi doktor onayı alın. Göğüs ağrısı, aşırı nefes darlığı veya baş dönmesi yaşarsanız egzersizi durdurun.

Ne Zaman Doktora Başvurmalısınız?

Yüksek kolesterol risk faktörleriniz varsa düzenli tarama yaptırın. 20 yaş üzerindeki tüm yetişkinler 5 yılda bir, risk faktörleri olan kişiler daha sık kolesterol kontrolü yaptırmalıdır. Aile öyküsü varsa daha erken yaşta tarama başlatılabilir.

Kolesterol düşürücü ilaç kullanıyorsanız düzenli takip önemlidir. İlaçların yan etkilerini takip etmek için karaciğer enzim testleri yapılır. Kas ağrısı, güçsüzlük veya koyu renkli idrar gibi belirtiler yaşarsanız doktorunuza başvurun.

Yaşam tarzı değişikliklerine rağmen kolesterol seviyeleriniz düşmüyorsa tedavi planınızın gözden geçirilmesi gerekebilir. İlaç dozu ayarlaması veya farklı ilaç seçenekleri değerlendirilebilir.

Kalp hastalığı belirtileri yaşıyorsanız acil değerlendirme gerekir. Göğüs ağrısı, nefes darlığı, çarpıntı gibi şikayetler kolesterol yüksekliğinin komplikasyon geliştirebileceğinin işareti olabilir.

Diyabet, tiroid hastalığı, böbrek sorunu gibi kolesterolü etkileyen hastalıklarınız varsa daha sık kontrol gerekebilir. Bu durumlar kolesterol yönetimini zorlaştırabilir.

Hamilelik planıyorsanız kolesterol ilaçlarınızın gebelik kategorisini öğrenin. Bazı ilaçlar hamilelikte kullanılmaz ve alternatif tedavi seçenekleri değerlendirilir.

Düzenli kontrol randevularınızı aksatmayın çünkü kolesterol yönetimi uzun vadeli bir süreçtir ve sürekli takip gerektirir.

Kolesterol yüksekliği, fark edilmeden ilerleyen ancak kalp damar sağlığınızı ciddi şekilde etkileyen bir durumdur. Prof. Dr. Olcay Özveren, HDL, LDL ve trigliserid düzeylerinizi detaylı şekilde değerlendirir ve kalp-damar riskinizi belirleyerek size özel bir tedavi planı oluşturur. İlaç tedavisi, beslenme düzeni ve gerekiyorsa girişimsel işlemler konusunda yol haritanız netleştirilir. Randevu alarak kolesterolünüzü sadece sayılarla değil, kalp sağlığınızla birlikte ele alabilirsiniz.

Referans: Cholesterol